Oratorium Powrót syna marnotrawnego Feliks Nowowiejski napisał w 1901 roku podczas pobytu w Berlinie, gdzie studiował pod kierunkiem znakomitego kompozytora i dyrygenta Maxa Brucha. Niemiecki twórca bardzo cenił swojego zdolnego ucznia: nazywał go pieszczotliwie „Felice Nowo”, powierzał mu nierzadko instrumentowanie swoich dzieł. Jak pisali we wspomnieniach synowie Feliksa Nowowiejskiego: „Rudowłosy mistrz ukochał młodzieńca jak syna”. Istnieją również pogłoski na temat uczuć, które miały nawiązać się pomiędzy jedyną córką Brucha, Margarete, a młodzieńcem z Barczewa. Faktem jest, że Nowowiejski skomponował pieśni do słów młodej pisarki, utwory jednak niestety zaginęły.
Wpływ berlińskiego nauczyciela, a także innych późnych romantyków, szczególnie może Antonína Dvořáka, słychać w młodzieńczym oratorium opartym na historii biblijnej. Inspiracja nowotestamentową przypowieścią nie jest tu jednak dosłowna, podobnie jak to było w przypadku powstałej kilkanaście lat wcześniej sceny lirycznej – kantaty Claude’a Debussy’ego do libretta Édouarda Guinanda o synu marnotrawnym L’Enfant prodigue. Zarówno francuski autor, jak i niemiecki librecista Nowowiejskiego Theobald Rehbaum usunęli z historii postać prawego brata, natomiast dodali figurę matki. To właśnie matka od razu przebacza zbłąkanemu synowi, natomiast serce ojca okazuje się znacznie bardziej zatwardziałe niż w opowiedzianej przez Jezusa paraboli. Takie poszerzenie obsady o głos kobiecy oraz dodanie konfliktu – żona musi przekonywać swego surowego męża, aby przebaczył ich synowi – dało kompozytorowi możliwość skorzystania z większej palety środków muzycznej ekspresji.
Jak zwykle u Nowowiejskiego urzeka bogata, zmysłowa instrumentacja: orkiestra symfoniczna została poszerzona o zwiększony zestaw perkusyjny zawierający m.in. lyrę, rodzaj dzwonków, a także o czelestę, harfę i ukochane przez Feliksa organy. Jak pisze w biografii Nowowiejskiego Marcin Gmys, do uwertury dzieła należałoby raczej zastosować niemiecki, ukuty przez Wagnera termin Vorspiel. „W przypadku tego rozbudowanego utworu nie mamy bowiem do czynienia ze zwykłą składanką motywów, które potem będą się przewijać przez dzieło, lecz spójną opowieścią, poniekąd stanowiącą streszczenie całej, rozbudowanej kompozycji”. W uwerturze odzywają się echa Berlioza i Wagnera, wyłaniają się również motywy przewodnie: akordy grane przez fagoty, kontrafagot, blachę z tłumikami, smyczki i organy symbolizują surową postać Ojca, natomiast wiolonczele i altówki grają melancholijny temat Syna.
Każda z trzech części dzieła zatytułowanych Syn, Matka i Ojciec, poprzedzona jest krótkim motetem a cappella na chór czterogłosowy: wstępy te to najwcześniejsze utwory chóralne Nowowiejskiego. Trzy głosy solowe: mezzosopran (Matka), tenor (Syn) i bas (Ojciec) wypowiadają się pojedynczo, by spleść się dopiero w finale, w tercecie pogodzonej rodziny. Jednak prawdziwym ukoronowaniem dzieła jest popis chórów, o którym Marcin Gmys pisze: „Jest to niemal narcystyczny pokaz kontrapunktycznej tężyzny 25-letniego artysty, który mimo młodego wieku potrafił wyciągnąć trafne wnioski z analiz partytur Beethovena, Brahmsa czy nawet swojego mistrza Brucha, twórcy niejednego udanego oratorium”.
Dając się porwać monumentalnej urodzie Powrotu syna marnotrawnego warto mieć w pamięci dwa fakty. Po pierwsze Nowowiejskiemu nigdy nie było dane usłyszeć dzieła w całości. Po drugie jest to jedno z pierwszych w ogóle oratoriów na gruncie muzyki polskiej. Światowe prawykonanie dzieła odbyło się dopiero w 1993 roku w Olsztynie. Jak pisali synowie kompozytora, „zapytywany o swoje reprezentacyjne prace, ojciec lubił wskazywać na finał Powrotu”. Oby polscy wykonawcy i publiczność postąpili jak skruszony syn marnotrawny i powrócili do tej znakomitej, a tak wciąż zapomnianej twórczości mistrza z Barczewa.

Piotr Matwiejczuk

za stroną: filharmonia.olsztyn.pl

Piotr SUŁKOWSKI – dyrektor naczelny i artystyczny Warmińsko-Mazurskiej Filharmonii w Olsztynie. Posiada ogromne doświadczenie operowe, zdobyte w czasie wieloletniej pracy dyrygenta, a potem dyrektora artystycznego w Operze Krakowskiej oraz w WildwoodFestival Opera AR (USA), którego był dyrektorem muzycznym. Współtwórca Krakowskiej Opery Kameralnej, z którą zrealizował kilka produkcji. Zastępca dyrektora Chóru Polskiego Radia (2008–2009), kierownik muzyczny Toruńskiej Orkiestry Symfonicznej (2009–2011), gościnny dyrygent Signature Symphony Orchestra (2008–2014) Tulsa, USA. Pomysłodawca i dyrektor artystyczny Festiwalu Muzycznego Barbakan, odbywającego się w okresie letnim w Krakowie, Członek Rady Artystycznej Polskiej Orkiestry Sinfonii Iuventus.

Przygotował wiele premier operowych, w tym wiele prawykonań. Między innymi w 2007 r. podczas Festiwalu Muzyki Polskiej, w ramach obchodów Roku Szymanowskiego we współpracy z PWM dokonał światowego prawykonania nieznanej operetki K. Szymanowskiego Loteria na mężów, czyli narzeczony nr 69. Zrealizowany przez P. Sułkowskiego w 2004 r. w Krakowie Gwałt na Lukrecji B. Brittena został uznany na Bydgoskim Festiwalu Operowym za najlepszy spektakl roku. Współpracuje z wieloma orkiestrami w kraju i zagranicą. W 2010 roku, w Pampelunie (Hiszpania), przygotował z Orquesta Sinfonica de Navarrapremierę Carmen G.Bizeta. W 2010 zrealizował międzynarodowy projekt operowy Fidelio – ofiarom holokaustu Beethovena, a przedstawione w kilku miastach w Polsce spektakle uzyskały bardzo dobre recenzje m.in. w prestiżowym, angielskim czasopismie Opera. W 2016 roku odbył tournee ze zwycięzcami Międzynarodowego Konkursu Skrzypcowego im. H. Wieniawskiego, zakończone koncertem w ramach Międzynarodowego Festiwalu Skrzypcowego w St. Petersburgu z M. Vengerovem. W 2018 poprowadził specjalny, poświęcony muzyce polskiej koncert z Buffalo Philharmonic Orchestra, a także jeden z koncertów Festiwalu Krzysztofa Pendereckiego z okazji 85. urodzin kompozytora, w czasie którego wykonano po raz pierwszy Koncert podwójny Jubilata na flet, klarnet i orkiestrę. Podejmuje wiele działań propagujących twórczość Feliksa Nowowiejskiego. W ramach obchodu jego Roku w 2016 wykonał koncerty z oratorium Quo Vadis w Krakowie, Barczewie, a taże w Warszawie, gdzie w Filharmonii Narodowej wystąpili wybitni soliści: Aleksandra Kurzak, Artur Ruciński oraz Rafał Siwek, z którymi dokonano pierwszego, studyjnego nagrania fonograficznego. W 2020 roku dokonał nagrania kolejnego oratorium F. Nowowiejskiego Powrót syna marnotrawnego z Agnieszką Rehlis, Arnoldem Rutkowskim oraz Łukaszem Koniecznym w partiach solowych.
Zajmuje się pracą dydaktyczną na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy, gdzie prowadzi klasę dyrygentury. Od 2017 roku profesor tejże uczelni i obecnie kierownik Katedry Dyrygentury. Od 1993 do 2016 roku dyrygent orkiestry POSM im. F. Chopina w Krakowie, z którą realizował programy edukacyjne dla francuskiej młodzieży. W 2010 r. koncertem w kościele św. Piotra i Pawła w Krakowie zainaugurował działalność Fundacji Panteon Narodowy. Zrealizował nagranie z muzyką B. Chajdeckiego do serialu historycznego Czas honoru.
Od 2014 roku wiceprzewodniczący Zarządu Zrzeszenia Filharmonii Polskich.Członek Rady Programowej Radia Olsztyn (2012–2016). Koordynator Regionalny Warmii i Mazur do spraw organizacji obchodów 200. rocznicy urodzin Stanisława Moniuszki. Uczestnik i panelista konferencji z dziedziny kultury i nowoczesnego modelu orkiestry; m.in. II, IV Konferencja Muzyki Polskiej (Warszawa 2014, 2020); Ogólnopolska Konferencja Kultury (Wrocław 2017); Polsko–Rosyjskie Sympozjum Kultury 2017; The VIII Saint Petersburg International Cultural Forum 2019.
Członek Kapituły Nagrody im. Biskupa Ignacego Krasickiego. Otrzymał Statuetkę św. Jakuba w dziedzinie Kultura za rok 2012 za widowisko taneczno–muzyczne Dziadek do orzechów P. Czajkowskiego, a w 2013 roku za działalność artystyczną i popularyzowanie muzyki klasycznej wśród mieszkańców regionu Warmii i Mazur, Warmińsko-Mazurski Klub Biznesu, przyznał mu tytuł i statuetkę Osobowość Warmii i Mazur. W 2014 roku prowadzona przez P. Sułkowskiego Filharmonia Warmińsko-Mazurska otrzymała statuetkę Laur „Najlepszym z Najlepszych” za sukcesy i osiągnięcia na skalę ogólnopolską i międzynarodową za promocję Warmii i Mazur. Uhonorowany Medalem Zasłużony Kulturze Gloria Artis (2014), statuetką Pegaz (2015), a także Srebrnym Krzyżem Zasługi (2016). W 2017 roku otrzymał Nagrodę imienia F. Nowowiejskiego w kategorii Kultura.

Wersja do druku

Tworzenie stron - Fabryka Stron Internetowych Sp. z o.o. CMS - FSite