FESTIWAL SZYMANOWSKI POLSKA ŚWIAT

Profesor Mieczysław Tomaszewski określił Karola Szymanowskiego kompozytorem nocy, biorąc pod uwagę wymowę wielu z tekstów poetyckich, które wybierał do umuzycznienia, i ekspresyjną aurę jego muzyki. Ścieżkami nocy podążali także inni artyści, wzrastający w nastroju dekadentyzmu przełomu wieków dziewiętnastego i dwudziestego. Noc sprzyja przecież iluminacji osobowości i metafizycznej percepcji świata.

Magia w świetle nocy
Bohuslav Martinů  (1890-1959) swoje Kouzelné noci. Tří písně na čínské texty (H 119) na sopran i orkiestrę skomponował w roku 1918, w rodzinnej Poličce. Poszedł tropem Gustava Mahlera (Pieśń o ziemi) czy Antona Weberna (4 pieśni op. 12), wykorzystując teksty ze zbioru Fletnia chińska w przekładzie na język niemiecki Hansa Bethgego, przetłumaczonych następnie na język czeski. Kolejne części tego pieśniowego tryptyku Martinů – V cizině (‘na obczyźnie’), Jarem nedotčená (‘wiosną nietknięta’) oraz Tajemná flétna (‘tajemniczy flet’) – przynoszą muzykę poetycką, zapatrzoną we francuski kolorowy impresjonizm, sensualizm brzmieniowy i w czarowną egzotykę. Dedykowane zostały słynnej śpiewaczce Thei Drill-Oridge, znanej z interpretacji w dramatach Richarda Wagnera czy pieśniach Arnolda Schönberga. Czarodziejskie noce Martinů prawykonała Pavla Vachková-Osuská wraz z Czeską Filharmonią w kwietniu 1924 roku w Pradze.  

Potęga mitu
Z 1908 roku pochodzi pieśń Penthesilea na op. 18 na sopran i orkiestrę Karola Szymanowskiego (1882-1937): skomponowana została podczas pobytu kompozytora we Włoszech, w Nervi koło Genui, dla uczczenia pamięci Stanisława Wyspiańskiego. Szymanowski wykorzystał fragmenty tekstu z  osnutych na kanwie Iliady Homera scen dramatycznych Achilleis autora Wesela. Muzyka podszyta tu została stylem późnoromantycznym: do głosu dochodzi uwielbienie „tristanowskim” schromatyzowanym językiem dźwiękowym Wagnera i fascynacja Nietzscheańskim tragiczno-heroicznym odczytaniem antycznej Grecji. Po raz pierwszy zaśpiewała ten przejmujący liryczny monolog umierającej królowej amazonek siostra kompozytora – Stanisława Korwin-Szymanowska – w marcu 1910 roku we Lwowie; orkiestrą dyrygował Grzegorz Fitelberg.

Barbaryzmy i liryka  
„Mam wrażenie, że to będzie sztuczka pierwszej klasy” – pisał o swojej IV Symfonii koncertującej na fortepian i orkiestrę op. 60 Karol Szymanowski. Niezależnie od „symfonicznego” tytułu, solista-pianista potraktowany został pierwszoplanowo: utworowi bliżej zatem do koncertu w romantycznym wariancie symfonicznym, aniżeli do symfonii koncertującej z  drugiej połowy XVIII wieku. Ów koncertowy genre podkreślano już po premierze utworu w Poznaniu 9 X 1932 – grał kompozytor, dyrygował Fitelberg. Ostre barbaryzmy, odsyłające do folklorystycznego baletu Harnasie, spotykają się w muzyce IV Symonii, mającej postać tryptyku, z miękką finezyjną liryką. Do popularyzacji dzieła przyczynił się znacząco Artur Rubinstein, któremu IV Symfonia koncertująca jest dedykowana.

Małgorzata Janicka-Słysz