MUSICA-ARS AMANDA

Rozkwit muzyki symfonicznej w XIX wieku wiąże się jednej strony z przemianami społecznymi, będącymi skutkiem Rewolucji Przemysłowej, z drugiej z romantyczną estetyką i zmianą sposobu postrzegania muzyki instrumentalnej. Wraz z pojawieniem się klasy średniej, sztuka stała się bardziej publiczna. W nowych, wielkich salach koncertowych, dla dużej publiczności grywały coraz większe orkiestry. Wprowadzano nowe instrumenty i bardziej nowoczesne wersje dawnych. W sferze estetyki po raz pierwszy w historii muzyki pojawiła się idea, że muzyka instrumentalna jest w stanie tak samo dobrze wyrażać emocje jak muzyka wokalna, a co za tym idzie, jest tak samo wartościowa.

Niezwykle silnym nurtem w epoce romantyzmu stała się muzyka programowa, czyli wyrażająca treści pozamuzyczne. To na jej gruncie pojawił się szereg nowych gatunków symfonicznych, pozwalających na bardziej swobodną wypowiedź artystyczną niż tradycyjna symfonia. W poematach symfonicznych, uwerturach koncertowych czy rapsodiach, kompozytorzy snuli opowieści zaczerpnięte z literatury, historii czy własnego życia, opiewali przyrodę i opisywali wrażenia z podróży. Najbardziej charakterystycznym gatunkiem muzyki programowej jest poemat symfoniczny, ucieleśniający ideę muzyki nieskrępowanej gotowymi wzorcami formalnymi, której kształt determinuje pozamuzyczna treść. Warto zaznaczyć, że ta swoboda formalna sprawia, że romantyczna muzyka programowa jest trudna do sklasyfikowania, a granice między gatunkami są płynne.

Program koncertu ukazuje trzy różne oblicza symfonicznej muzyki programowej. España Chabriera reprezentuje gatunek rapsodii, będący na pograniczu muzyki programowej. Nie ma ona bowiem żadnej konkretnej treści, jednak w XIX wieku kompozytorzy chętnie używali jej do eksponowania tematów narodowych, opierając się na muzyce ludowej i popularnej. Jako że rapsodia przywołuje więc pewne skojarzenia czy obrazy, można ją uznać za muzyką programową. Uwertura koncertowa Hebrydy Mendelssohna, choć zamknięta w ramy formalne allegra sonatowego, jest bliższa poematowi symfonicznemu w rozumieniu Liszta. Utwór nie opowiada wprawdzie żadnej konkretnej historii, ale bardzo sugestywnie odmalowuje ogólny klimat, majestat i surowość przyrody tych szkockich wysp. Natomiast suita Obrazki z wystawy Musorgskiego to cykl miniatur, z których każda stanowi tak wyraziście ilustracyjną, spójną i sugestywną całość, jakby była poematem symfonicznym w pigułce.

Barbara Kalicińska