KONCERT KARNAWAŁOWY

Jak karnawał to tylko po włosku. A jeśli po włosku, to tylko z cudowną, przepełnioną radością i pięknymi, melodiami włoską muzyką. Takie właśnie będą koncerty karnawałowe Orkiestry Filharmonii Krakowskiej pod batutą wybitnego włoskiego dyrygenta – Maestro Massimiliana Caldiego.

Program otworzy muzyka Łabędzia z Pesaro, czyli genialnego twórcy operowego, Gioacchina Rossiniego (1792-1968). Będąc w Paryżu, u szczytu sławy, rozpoczął pracę nad swą trzydziestą dziewiąta, i jak się okaże później, ostatnią operą, skomponowaną przed zakończeniem tzw. „kariery operowej”, kiedy to Rossini poświęcił się poza komponowaniem muzyki świeckiej i religijnej,  także swej kulinarnej pasji. Czteroaktowego Wilhelma Tella wystawiono w Operze Paryskiej 3 sierpnia 1829 roku. Dzieło o legendarnym szwajcarskim bohaterze stało się sensacją paryskiego życia muzycznego i mimo niebotycznych cen na „czarnym rynku”, jakie z powodu wyprzedanego teatru płacono za bilety, sukces był mniejszy niż oczekiwał sam kompozytor. Muzyka Rossiniego nie tylko podkreśla sytuacja sceniczne i charakteryzuje postaci, ale odzwierciedla również tło i lokalny koloryt. Mimo, że Rossini nie był nigdy w Szwajcarii, w swym dziele zastosował rytmy i autentyczne szwajcarskie melodie ludowe, przez co muzyczna Szwajcaria jest niezwykle przekonująca. Uwerturze, którą usłyszymy, znacznie bliżej jest do romantycznego poematu symfonicznego, niż klasycznej formy sonatowej, będącej „pigułką” i streszczeniem opery. Utwór składa się z czterech kontrastujących ze sobą części: nastrojowego, odzwierciedlającego świt Andante, ilustrującego burzę Allegro, Andante, wykorzystującego szwajcarską melodię pasterską Ranz des Vaches oraz finału, nazywanego „Marszem szwajcarskich żołnierzy”, który nie jest w istocie marszem, a dynamicznym galopem.

Myśląc o najpiękniejszej i najtrudniejszej muzyce skrzypcowej myślimy od razu o Italii. Tam bowiem w drugiej połowie XVI wieku ustalił się ostateczny kształt skrzypiec, tam działały słynne lutnicze klany – Amatich, Guarnerich czy Stradivarich, w końcu tam rozwinęła się technika gry skrzypcowej dzięki działalności genialnych skrzypków-kompozytorów. Do tej bogatej i wielowiekowej tradycji nawiązuje niewątpliwie, urodzony w stolicy Ligurii, mistrz „boskiej sztuki skrzypiec” -  Niccolò Paganini (1782-1840), którego życie stało się gotowym scenariuszem niejednego filmu i materiałem na niejedną książkę. Pochodzący z op. 6 i wydany pośmiertnie słynny I Koncert Es-dur powstał we Włoszech, prawdopodobnie między 1817 a 1818 rokiem. Typowo wirtuozowskie dzieło zostało skomponowane w tonacji Es-dur, choć partia skrzypiec została napisana w D-dur, a solista stosując skordaturę przestrajał skrzypce, podwyższając strój o pół tonu. Trzyczęściowy koncert  najeżony jest trudnościami technicznymi i prezentuje stosowane przez kompozytora nowe efekty gry, takie jak podwójne flażolety, grę na strunie G, trudne pochody interwałowe (w tercjach, sekstach i decymach) czy brawurowe pizzicata lewej ręki. Wszystko to powoduje, że utwór jest nie tylko niezwykle efektowny, ale przez wpływ Rossiniowskiego stylu, także bardzo śpiewny.

W 40. rocznicę śmierci wielkiego kompozytora muzyki filmowej Nino Roty (1911-1979) usłyszymy suitę symfoniczną z filmu Lampart. Rota zdobył uznanie jako autor oper, muzyki kameralnej i koncertów, ale przede wszystkim jako autor muzyki do 16 filmów w reżyserii Federica Felliniego, takich jak La Strada (1954), La Dolce Vita (1954) czy 8 i pół (1963). W 1972 roku napisał zaś muzykę do Ojca chrzestnego Francisa Forda Coppoli, rozpoczynającego sagę rodziny bossów sycylijskiej mafii. Charakterystyką muzyki Roty, którego niezwykle cenił choćby Wojciech Kilar, są charakterystyczne leitmotivy, które dopełniają i dopowiadają to co nie do końca zostało wyrażone w dialogu czy obrazie. Nagrodzony Złotą Palmą w Cannes dramat historyczny Lampart (1963) w reż. Luchina Viscontiego, rozgrywa się na Sycylii w latach 60. XIX wieku. Tytułowym Lampartem jest książę Don Fabrizio Salina, głowa sycylijskiego rodu. W związku z dążeniem do zjednoczenia Włoch na wyspie triumfują żołnierze Garibaldiego i zaczyna się stopniowy zmierzch arystokracji…

Program zamyka dzieło na wskroś włoskie nie tylko z nazwy, czyli Kaprys włoski op. 45 Piotra Czajkowskiego (1840-1893). Utwór powstał w 1880 roku podczas pobytu kompozytora w Rzymie, w dodatku w okresie karnawału. Pierwotną wersją był wyciąg fortepianowy. Po powrocie do ojczyzny Czajkowski zorkiestrował swe dzieło – tak oto powstała zachwycająca kolorystyką fantazja orkiestrowa. To swego rodzaju muzyczna pocztówka z Włoch przefiltrowana przez wrażliwość Czajkowskiego. 

Mateusz Borkowski

Massimiliano CALDI – dyrygent (Włochy). Urodzony w Mediolanie, na stałe współpracuje ze Śląską Orkiestrą Kameralną, której w latach 2006 – 2010 był kierownikiem artystycznym. W latach 1998 – 2009 był także pierwszym dyrygentem Orkiestry Kameralnej Milano Classica. Jest laureatem pierwszej nagrody na VI Międzynarodowym Konkursie Dyrygentów im. Grzegorza Fitelberga w Katowicach w 1999 roku. Obecnie działa na gruncie muzyki operowej oraz symfonicznej, głównie we Włoszech i Polsce. W Polsce regularnie koncertuje z Filharmonią Śląską, a ze Śląską Orkiestrą Kameralną brał udział w niektórych z najbardziej znanych polskich festiwali m.in.: w Łańcucie, Mikołowie, Krakowie i w Górnośląskim Festiwalu Sztuki Kameralnej Ars Cameralis Silesiae Superioris. Na zaproszenie Antoniego Wita w styczniu 2010 ze Śląską Orkiestrą Kameralną wystąpił na estradzie Filharmonii Narodowej. Także na tej estradzie wystąpił wraz z Orkiestrą Teatru Mazowieckiego podczas Koncertu Noworocznego 2009. Regularnie współpracuje z Filharmonią Łódzką im. Artura Rubinsteina, w której m.in. ze swoim przyjacielem, wiolonczelistą Dominikiem Połońskim prezentował muzykę Olgi Hans. Spośród polskich orkiestr, prowadził Orkiestrę Symfoniczną Polskiego Radia w Warszawie, NOSPR w Katowicach, Polską Orkiestrą Sinfonia Iuventus, orkiestry symfoniczne w Katowicach, Krakowie, Szczecinie, Gdańsku, Rzeszowie, Koszalinie, Toruniu i Jeleniej Górze.
Artysta współpracuje z Ambasadą Włoską w Warszawie oraz z Instytutem Kultury Włoskiej w Warszawie i Krakowie. We Włoszech współpracuje z Valle d'Itria Festival, Stowarzyszeniem Serate Musicali w Mediolanie i Maggio Musicale Fiorentino, a także regularnie pracuje nad muzycznymi programami teatrów w Novarze, Bolonii i Mantui. W Europie występował w salach koncertowych Wiednia, Linzu, Sankt Petersburga, Amsterdamu, Baden-Baden, Bonn, Frankfurtu, Mannheim i Szeged. Dyrygował także w Izraelu, Brazylii i Chile. Operowe dzieła, które prowadził od 1991 r. to m.in.: Orfeusz i Eurydyka Glucka, Cyganeria Pucciniego, Salome Straussa, Rigoletto, Traviata i Trubadur Verdiego, Cosi fan tutte i Wesele Figara Mozarta, Rapsodia Satanica i Cavalleria Rusticana Mascagniego, Cyrulik sewilski Rossiniego, Norma Belliniego, Carmina Burana Orffa, I Due timidi i La notte di un nevrastenico Roty. W 2011 roku, po 150 latach wykonał w Krakowie operę Józefa M.K. Poniatowskiego Piotr Medyceusz.
W roku 2009 DUX opublikowała płytę Little Big Music z utworami B. Brittena, G. Holsta, W. Lutosławskiego i W. Kilara nagranymi wespół ze Śląską Orkiestrą Kameralną.

Mariusz PATYRA – edukację muzyczną rozpoczął w wieku 7 lat. Umiejętności w zakresie gry na skrzypcach zdobywał pod okiem Zbigniewa Ciuciasa, Antoniego Hoffmanna w Olsztynie, Agnieszki Cypryk-Chmielewskiej, Janusza Kucharskiego (Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina w Warszawie), Krzysztofa Węgrzyna w Hanowerze (Hochschule für Musik und Theater) i Salvatore Accarda w Cremonie (Accademia Walter Stauffer). Obecnie jest studentem Akademii Muzycznej w Bydgoszczy w klasie Bolesława Siarkiewicza.
Pierwszy i jedyny dotychczas Polak, który wygrał słynny konkurs Premio Paganini (Genua 2001) i zdobył specjalną nagrodę za najlepsze wykonanie kaprysów Niccolo Paganiniego.  Dzięki wygranej w konkursie, Patyra miał zaszczyt grać na   skrzypcach Paganiniego, skonstruowanych przez Guarneriego del Gesù (1742), oraz otrzymał kopię skrzypiec „Il Cannone” (Armata), które należały do wielkiego wirtuoza.
Mariusz Patyra jest także laureatem Międzynarodowego Konkursu Skrzypcowego Józsefa Joachima w Hanowerze (1997) i finalistą Międzynarodowego Konkursu im. Stradivariusa w Cremonie (1988). Artysta zdobył również IV nagrodę na Międzynarodowym Konkursie Skrzypcowym im. Carla Nielsena w Odense, a także nagrodę specjalną Odense Sinfonie Orchester (2000). W 2006 roku został stypendystą Japońskiej Fundacji Muzycznej J.E.S.C. oraz laureatem nagrody Premio Pressenda 2006.
Patyra występował w wielu krajach Europy, a także w Japonii, Stanach Zjednoczonych i w Meksyku. Koncertował m.in. z Tokyo Royal Chamber Orchestra, Orchestra Fondazione Arturo Toscanini, Orchestra di Roma, Orchestra Filarmonica Marchigiana, Polską Orkiestrą Radiową, NOSPR, orkiestrami AUKSO, Amadeus, Leopoldinum, Sinfonia Varsovia,  Orkiestrą Filharmonii Narodowej w Warszawie.
Artysta nagrywał dla polskiego, niemieckiego (NDR, WDR) i włoskiego radia (RAI TRE). Wśród nagrań dokonanych przez Mariusza Patyrę znajdują się utwory takich kompozytorów jak: Antonio Vivaldi, Nicolo Paganini, Camille Saint-Saens, Jules Massenet czy Henryk Wieniawski.
Mariusz Patyra jest posiadaczem kopii skrzypiec „Il Cannone”, zbudowanej przez Johna B. Erwina z Dallas. Artysta gra również na skrzypcach Giulio Deganiego (Wenecja 1914) oraz na kopii modelu Guarneriego del Gesù z 1733, stworzonej w 2003 roku przez Christiana Erichsona.