KONCERT CHÓRALNY

„Chyba nigdzie pieśni na Boże Narodzenie nie stały się czymś tak bardzo narodowym, tak dziwnie przez cały naród ukochanym i pielęgnowanym, jak w Polsce.”
Stanisław Dobrzycki, O kolędach (1923)

Słowo kolęda – tak jednoznacznie utożsamiane w dzisiejszych czasach ze świętami Bożego Narodzenia i z pieśniami wykonywanymi w tym okresie – wywodzi się najprawdopodobniej z łacińskiego terminu kalendae, oznaczającego „pierwszy dzień miesiąca / roku”. Rzymską tradycją było obchodzenie, z wielkim rozmachem, styczniowych Kalendae. Był to dla całego imperium szczególny czas, kiedy to nowi konsulowie obejmowali swój urząd. Dla Rzymian stanowiło to okazję do odwiedzania się, obdarowywania upominkami, tańców i śpiewów.
Zwyczaje rzymskie zostały przejęte, a następnie zmodyfikowane przez chrześcijan, którzy zaczęli łączyć czas zabaw noworocznych ze świętowaniem przypadającego w podobnym terminie Bożego Narodzenia.

Początkowo w słowiańskiej tradycji mianem kolęd oznaczano powitalne pieśni pochwalne na cześć gospodarzy. Wraz z umacnianiem chrześcijaństwa zmieniło się znaczenie tego terminu, którym zaczęto określać obrzędy związane z Bożym Narodzeniem, by finalnie utrwalił się jako oznaczenie religijnej pieśni bożonarodzeniowej (przełom XVII i XVIII wieku).

Za pierwsze polskie kolędy przyjmuje się hymny śpiewane w czasie Bożego Narodzenia z tekstami tłumaczonymi z łaciny i melodiami chorałowymi. Takie właśnie pochodzenie ma pieśń bożonarodzeniowa Zdrów bądź Królu Anielski, zapisana w 1424 roku w zbiorze kazań łacińskich Jana Szczekny, będąca pierwszą zachowaną kolędą. Oczywiście należy przypuszczać, że pieśni bożonarodzeniowe śpiewano znacznie wcześniej. Na przełomie XVII i XVIII wieku nastąpił znaczący wzrost popularności tego gatunku. Właśnie w tym czasie powstała, przypisywana Piotrowi Skardze, jedna z najważniejszych polskich kolęd, W żłobie leży – do melodii poloneza koronacyjnego
króla Władysława IV. Tekst innej, równie popularnej kolędy, Bóg się rodzi, do melodii w rytmie poloneza, napisał Franciszek Karpiński. Twórcami
kolęd byli także między innymi Mikołaj Sęp Szarzyński i Andrzej Morsztyn.

Tradycja kolędowania jest istotną i wciąż żywą częścią obchodów Bożego Narodzenia, stąd też nieustannie powstają nowe opracowania dawnych, powszechnie znanych kolęd oraz nowe, pisane przez kompozytorów współczesnych. Dobór powyższego repertuaru potwierdza ową tezę. Z kolędami polskimi zestawiony został wybór tradycyjnych kolęd angielskich, opracowanych przez Johna Ruttera w 1974 roku. Warto przypomnieć, iż nie jest to pierwszy tego rodzaju zbiór w muzyce brytyjskiej. John Rutter nawiązuje bezpośrednio do kompozycji Benjamina Brittena A Ceremony of Carols powstałej w 1942 roku, która należy do klasyki utworów wokalno--harfowych. Obie kompozycje łączy tematyka, instrumentacja, obecność części przeznaczonych jedynie na harfę solo i nawiązujących swą melodyką do kolęd.

oprac.: Justyna Pieszczek-Zadańska