SCHAEFFER MUZYKI CENTRUM

Tytuł koncertu Schaeffer Muzyki Centrum dotyczy wieloletnich szczególnych związków kompozytora z zespołem założonym w 1977 roku przez jego studenta, Marka Chołoniewskiego. Bogusław Schaeffer od samego początku był ojcem duchowym, autorytetem, przyjacielem i członkiem zespołu. Koncerty kolektywu o zmiennym składzie odbywały się regularnie 13-go co miesiąc (pierwszy koncert 13.06.1977 w Klubie na Kotłowem). Wśród wykonawców dzisiejszego koncertu znajdują się jego współzałożyciele: Mariusz Pędziałek i Kazimierz Pyzik oraz Olga Szwajgier, Jan Pilch i Jan Cielecki, a także Dominika Peszko przyjęta do zespołu w  2015 roku oraz mocno związany z zespołem artysta wideo Artur Lis. Programy koncertów Muzyki Centrum opierały się w dużej mierze na partyturach otrzymywanych ze świata dzięki osobistym kontaktom i międzynarodowej renomie Mistrza. Jego wielokierunkowa, interdyscyplinarna działalność artystyczna i pedagogiczna jest nadal magnesem i modus vivendi działalności kompozytorów, dramaturgów, performerów, badaczy, artystów różnych dziedzin sztuki współczesnej w Polsce i na całym świecie. Profesor Akademii Muzycznej w Krakowie oraz Mozarteum w Salzburgu traktował eksperyment jako jedną z najważniejszych metod tworzenia muzyki. Ten element jego postawy pojawiał się nie tylko w utworach, dziełach teatralnych, artykułach i grafikach. Był także opisywany w wielu publikacjach m.in. w „Możliwościach muzyki”, zbiorowej publikacji Akademii Muzycznej w Krakowie.
Program koncertu jubileuszowego w 90-lecie urodzin Mistrza dotyczy różnych okresów jego twórczości, zastosowania nietypowych nowatorskich rozwiązań kompozytorskich dotyczących formy, środków ekspresji, elementów sztuki intermediów. Utwory prezentowane podczas koncertu stanowią ważną część repertuaru 42-letniej działalności Stowarzyszenia Artystycznego Muzyka Centrum. Free Form I został prawykonany 13 stycznia 1978 roku w krakowskiej Galerii Krzysztofory. Bewegung napisany specjalnie dla zespołu Muzyka Centrum (M.Pędziałek, P.Grodecki, J.Pilch),  Proietto Simultaneo, kompozycja będąca połączeniem solowych Projektów dedykowanych wybitnym wykonawcom została prawykonana na Festiwalu Warszawska Jesień w 1982 roku.  Free Form III wykonywany przez K.Pyzika wielokrotnie.  Pilch Music - Guartet do filmu Longina Szmyda napisany został przez Bogusława Schaeffera specjalnie dla Jana Pilcha.  Akt twórczy, kompozycja w formie scenariusza będzie wykonana po raz pierwszy.

Marek Chołoniewski

Muzyka Centrum powstała w czerwcu 1977 jako stowarzyszenie wykonawców muzyki współczesnej. Muzyka Centrum organizuje koncerty, festiwale, warsztaty, nagrywa płyty, realizuje projekty plenerowe i internetowe. Do chwili obecnej stowarzyszenie zorganizowało blisko 1000 koncertów, prezentujących około 700 prawykonań światowych i polskich, także utworów specjalnie jemu dedykowanych. W latach 1991–2007 Muzyka Centrum była członkiem Europejskiej Konferencji Promotorów Muzyki Współczesnej. Do najważniejszych międzynarodowych projektów stowarzyszenia należą: Festiwal Audio Art (koncerty, performance i instalacje dźwiękowe najwybitniejszych twórców i wykonawców sztuki Audio Art z całego świata), Pomosty (długoterminowy projekt wymiany międzynarodowej pomiędzy wieloma ośrodkami artystycznymi na całym świecie), Europejska Orkiestra Muzyki Nowej (orkiestra kameralna, złożona z muzyków Stowarzyszenia Muzyka Centrum oraz muzyków czołowych europejskich zespołów), Międzynarodowe Warsztaty Nowej Muzyki Stuttgart–Kraków 2001.
W ramach stowarzyszenia działa kilka zespołów. Najstarszym z nich jest Muzyka Centrum Ensemble, zespół o zmiennym składzie, dostosowanym każdorazowo do wykonywanego programu. MCE występował na wielu festiwalach w kraju i za granicą, był częścią wielu międzynarodowych projektów, m.in: Avantgarde Tirol, Ensemble Spiel, Polska Jesień Kulturalna na Białorusi, Rok Polsko-Niemiecki, Rok Polski i Nadrenii Północnej/Westfalii, Festiwal Henryka Mikołaja Góreckiego, Konferencja Cage'a. Muzyka Centrum Ensemble od lat specjalizuje się w nietypowym repertuarze, zawierającym formy otwarte, partytury graficzne, teatr instrumentalny, kompozycje z zastosowaniem najnowszej technologii, projekty audiowizualne i interaktywne z pogranicza muzyki, teatru i sztuki performance.
W 2005 roku w ramach projektu European Modern Orchestra została założona Orkiestra Muzyki Centrum zrzeszająca solistów stowarzyszenia oraz muzyków młodego pokolenia.
Muzyka Centrum współpracuje z wieloma organizatorami, zespołami i festiwalami muzyki współczesnej.
 

O Bogusławie Schaefferze napisano już wiele studiów i artykułów, w 1976 r. ukazała się w Glasgow książka o twórczości kompozytora (Jadwiga Hodor: Bogusław Schaeffer and his music; książka bogato ilustrowana), w Stanach Zjednoczonych był tematem pracy doktorskiej, stale gdzieś czytamy o kompozytorze, może dlatego, że jest niezwykle czynny. Jego nazwisko pojawia się na afiszach koncertów monograficznych, jego muzyka grana jest więcej zagranicą niż w Polsce. Komponuje od niemal sześćdziesięciu lat, jest laureatem konkursu im. Grzegorza Fitelberga. Można się więc przyjrzeć po latach jego dokonaniom, rzecz jasna – tylko we fragmencie. Schaeffer ma bowiem wiele utworów wciąż jeszcze nie wykonanych, gdy inne (jak np. Kwartet 2 + 2) wykonywane były wiele ponad sto razy, co w nowej muzyce jest już ewenementem. Schaeffer jest kompozytorem, pisarzem muzycznym, pedagogiem, w Salzburgu prowadzi od lat mistrzowskie kursy kompozycji, połączone dzięki działalności osobnego zespołu z żywym wykonaniem napisanych dzieł, jest też leksykografem i zawołanym felietonistą, a nawet grafikiem i dramaturgiem.

Powszechnie uważa się go za przedstawiciela skrajnej awangardy, on jednak zaprzecza temu i w słowie, i samą muzyką. „Nigdy nie chciałem być kompozytorem awangardowym – powiada w jednym z wywiadów – kiedy czytam na swój temat, iż jestem nawet twórcą „awangardowej awangardy” (tak – w prasie zachodniej) ogarnia mnie przerażenie. Jest to bowiem ewidentne oskarżenie lub – przynajmniej – pomówienie. Po prostu operuję innym językiem, mam inną estetykę, inne cele, inną świadomość możliwości muzyki. Moim językiem mówię wyjątkowo sprawnie, czego dowodem są liczne utwory”.

I istotnie: dorobek Bogusława Schaeffera jest – jak na nasze czasy mało pracowitych artystów – olbrzymi: dziesiątki dzieł orkiestrowych i instrumentalnych koncertów, utwory religijne, ponad sto dzieł kameralnych i solowych, wielka ilość dzieł elektroakustycznych aż po muzykę komputerową włącznie, utwory na instrumenty z taśmą, utwory parateatralne, graficzne, jazzowe – wszystko to zastanawia obserwatorów nowej muzyki tym bardziej, że przecież Schaeffer w każdym utworze rozwiązuje jakieś nowe zadanie, jakiś nowy problem kompozytorski. Oto przykład: w nagrodzonej w Katowicach Musica Ipsa na orkiestrę niskich instrumentów kompozytor zmienia nie tylko samą barwę orkiestry, lecz cały język muzyczny. Nic dziwnego, że ten utwór spotkał się na Warszawskiej Jesieni z dezaprobatą, że gwizdano. Ale kiedy się tego utworu słuch dziś – trudno pojąć, co w nim mogło być złego, nie mówiąc o tym, że niektóre miejsca brzmią wręcz przepięknie. Bo Schaeffer nigdy nie stronił od pięknej muzyki. Sam był skrzypkiem, bardzo lubi piękne brzmienia i harmonie, i w ogóle jest w swej pracy niezwykle wrażliwy, autentyczny.

Pisze o nim Stefan Kisielewski: „osobne miejsce w moich doznaniach i to doznaniach akustyczno-intelektualnych, rezerwuję dla młodego jeszcze ojca awangardy – Bogusława Schaeffera (pisane w 1964 r.! – przyp. L. S.) ten człowiek – pisze Kisielewski – budzi we mnie przesądny niemal lęk, jako że wie wszystko i potrafi wszystko, a każdy jego utwór, choć na pozór nieraz trudny i dyskusyjny dla publiczności (co prawda więcej w tym częstokroć famy i sugestii niż rzeczywistego ekskluzywizmu), przynosi mi nową, odmienną emocję i to emocję zgoła bezpośrednią, choć i niepowszednią: ów człowiek, który zawsze wszystkich zaskakuje, zdobył się i na takie zaskoczenie, że będąc wszakże teoretykiem i intelektualistą, w muzyce jest jak najautentyczniej emocjonalny”.

Bogusław Schaeffer urodził się 6 czerwca 1929 r. we Lwowie, uczył się gry na skrzypcach i fortepianie, jako młody człowiek grał w orkiestrze i zespołach kameralnych, komponuje od siedemnastego roku życia i jest autorem ponad 600 dzieł muzycznych, wydawanych ostatnio głównie za granicą, 15 książek (przeważnie o nowej muzyce) oraz niezliczonej ilości studiów i artykułów. Jest stałym felietonistą muzycznym Życia Literackiego, felietonistą polemizującym, ale i refleksyjnym.

Od 1969 r. odbyło się ponad 80 koncertów monograficznych Schaeffera, m. in. w Oslo, Zagrzebiu, Amsterdamie (dwukrotnie), w Wiedniu, Salzburgu, Princeton, Shiraz, Meksyku, Berlinie (dwukrotnie), w Middelburgu w Holandii – cały festiwal Schaefferowski! – i w Stambule, ale także w Warszawie, w Łodzi, w Krakowie czy w Rzeszowie. Schaeffer mieszka na stałe w Krakowie. Obecnie jest w Europie jednym z największych autorytetów w zakresie nowej muzyki, rzecz warta o tyle podkreślenia, że nigdy nie był przez nikogo lansowany. Wszystko zawdzięcza sobie, swoim uzdolnieniom, swojej wielkiej pasji poznawczej i autentycznemu zainteresowaniu nową muzyką. Nową muzyką – pojętą o ileż szerzej niż przez wszystkich pozostałych kompozytorów. Schaeffer przekracza granice muzyki z lekkością wprost niewiarygodną, a w samej muzyce dokonuje z każdym dziełem innowacji o wielkiej sile przekonującej, innowacji, które przeszły do podręczników muzycznych (pierwsza partytura beznutowa, ośmiogodzinny happening non-stop, graficzny i stenograficzny koncert skrzypcowy, idea muzyki topofoniczej).

Wielki leksykograf amerykański Nicolas Slonimsky nazywa Schaeffera „artystą multidymensjonalnym”, on też w swoim najnowszym leksykonie poświęca Schaefferowi więcej  miejsca niż Vivaldiemu czy Ravelowi, co już samo powinno zastanowić niewzruszonych sceptyków w Polsce, gdzie utwory jego wykonywane są z rezerwą i bez większej wiary w ich sens (utarła się np. opinia, że kompozycje Schaeffera są zbyt trudne).

„Muzyka Schaeffera – pisze w swoim studium znakomity autorytet Erhard Karkoschka – jest reakcją na deficyt ogólnie obowiązujących kryteriów jakościowych w naszym stuleciu. Kierunek Schaeffera jest jednym z nielicznych, które prowadzą dalej”.

Wybór z tekstów Ludomiry Stawowy