KONCERT ORATORYJNY

W twórczości Krzysztofa Pendereckiego późne lata dziewięćdziesiąte są czasem syntezy kompozytorskich doświadczeń. Po trwającym blisko pół wieku stawianiu dramatycznych pytań i poszukiwaniu prawdy o człowieku i Bogu – twórca akceptuje egzystencjalną sytuację człowieka w świecie, określając wyraziście własną postawę wobec sfery sacrum.
Powstają dwa monumentalne, kantatowo-oratoryjne dzieła jako przesłanie na koniec wieku: VII Symfonia Siedem Bram Jerozolimy (1996) na uroczystość 3000-lecia Jerozolimy i Credo (1998) na zamówienie Internationale Bachakademie w Stuttgarcie i Oregon Bach Festival w Eugene. Kompozytor podejmuje w nich próbę spojrzenia na wielowiekową judeochrześcijańską tradycję kultury europejskiej z dwóch perspektyw: Starego i Nowego Testamentu.
Credo na głosy solowe, chór chłopięcy i mieszany oraz orkiestrę symfoniczną zostało ukończone 4 lipca 1998 roku, a 11 lipca w ramach Oregon Bach Festival odbyło się światowe prawykonanie utworu pod dyrekcją Helmutha Rillinga. Tekst łaciński Credo został dopełniony szeregiem cytatów, zaczerpniętych z liturgii Wielkiego Tygodnia (także w wersji polskiej Ludu mój ludu z Popule meus z Improperiów), pieśni Któryś za nas cierpiał rany (nabożeństwo Gorzkich Żali), cytatu psalmu protestanckiego Aus tiefer Not (niemiecka wersja De profundis). Tak zakomponowany przez kompozytora kształt tekstu sugeruje wymiar ekumeniczny utworu. Wybór tekstu Credo – wyznania wiary wspólnego dla kościołów Wschodu i Zachodu (mimo różniących się od siebie wersji tekstu, odmiennego języka czy miejsca w liturgii) – musiał być bliski twórcy łacińskiej Pasji wg św. Łukasza i prawosławnej Jutrzni.
Credo jest utworem wieloczęściowym, zintegrowanym wewnętrznie zarówno poprzez powroty głównego tematu Credo in unum Deum, otwierającego narrację, jak poprzez szczególny wybór materiału dźwiękowego, z którego wywodzi kompozytor motywy i tematy kolejnych części.
Generalna architektura utworu zbliżona jest do formy łukowej, której centrum stanowi część Crucifixus. Ten rozbudowany, liryczno-medytacyjny lament nad ukrzyżowanym staje się sercem i zarazem kulminacją wyrazową utworu. Ramy dzieła stanowi otwierające uroczyste wyznanie wiary Credo in unum Deum, pełniące funkcję obszernej ekspozycji, oraz część zamykająca Et vitam venturi saeculi z dodanym, radosnym śpiewem wielkanocnym Haec dies i Alleluja. Pozostałe części przywołują symbolicznie tajemnicę wcielenia (Et incarnatus est), a po części Crucifixus wizję zmartwychwstania, dominującą w pozostałych częściach: Et resurexit i Et in spiritum sanctum (w tej ostatniej powraca w całości główny temat utworu).
W muzyce kantatowo-oratoryjnej końca XX wieku Credo Krzysztofa Pendereckiego zajmuje szczególne miejsce. Z jednej strony stanowi znaczącą kontynuację tradycji muzyki sakralnej, opartej na liturgicznych tekstach mszy łacińskiej, z drugiej – jego wysoce indywidualny i oryginalny kształt sprawia, że nie ma odpowiednika w literaturze muzycznej naszych czasów.

Regina Chłopicka