KONCERT KAMERALNY

Władysław ŻELEŃSKI uro­dził się 6 lipca 1837 r. w podkrakowskich Grodkowi­cach, historycznym gnieździe Żeleńskich, w majątku, który należał do rodziny od XVII w. Ojciec jego, Mar­cjan, dawny wojskowy i powstaniec z 1831 r., upra­wiał amatorsko grę na fortepianie, a nawet próbował sił w zakresie kompozycji, nie myślał jednak o karie­rze artystycznej dla swojego syna. Ale życie Władysława ułożyło się inaczej. Gdy po tragicznej śmierci ojca, któ­ry zginął przed swoim dworem podczas rabacji galicyj­skiej w 1846 r., przeniósł się wraz z matką i rodzeń­stwem do Krakowa, już jako 9-letni chłopiec rozpoczął naukę muzyki i bardzo wcześnie postanowił poświę­cić się jej zawodowo. Jego pierwszym nauczycielem był Kazimierz Wojciechowski (fortepian, skrzypce), następnym pianista Jan Germasz, osiadły w Polsce Czech, któremu później dedykował jeden ze swoich utworów, natomiast podstawy harmonii i kompozy­cji przekazał mu Franciszek Mirecki. Po ukończeniu gimnazjum św. Anny w Krakowie w 1857 r. rozpoczął Żeleński studia filozoficzne na Uniwersytecie Jagiel­lońskim. Kontynuował je w Pradze na Uniwersytecie Karola – co wiązało się z wyjazdem do Czech w 1859 r. – i uzyskał tam doktorat. Równocześnie uczył się gry organowej, kontrapunktu i harmonii w Instytucie Muzy­ki Kościelnej Józefa Kreičiego. W 1866 r. opuścił Pra­gę i wyjechał do Paryża podejmując studia w dziedzi­nie kompozycji u Henryka Rebera w Konserwatorium Paryskim i prywatnie u Bertolda Damckego.

Po powrocie do Polski Żeleński przeniósł się z Kra­kowa do Warszawy i 15 kwietnia 1872 r. poślubił Wan­dę Grabowską. Mieszkając tam komponował, dyrygo­wał wykonaniami swoich dzieł, a także zajmował się pedagogiką (profesor harmonii w Instytucie Muzycz­nym) i działalnością muzyczną (dyrektor artystyczny Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego). W 1881 r. powrócił wraz z rodziną do Krakowa. Tu, dzięki jego staraniom, otwarto w 1887 r. Konserwatorium Krakow­skie, w którym objął stanowisko profesora harmonii stając się wychowawcą młodszego pokolenia muzy­ków. Dało ono początek dzisiejszej Akademii Muzycz­nej, w związku z czym Żeleński uważany jest za pierw­szego rektora tej uczelni. W tym czasie stał się on animatorem kultury Krakowa; 40 lat pracy Żeleńskiego w naszym mieście zwykło się nazywać „erą Żeleńskiego”, gdyż w trudnych, rozbiorowych warunkach rozniecał ogień polskiej kultury jednocześnie jako pianista, organista, dyrygent, pedagog, kompozytor, recenzent. W swoim krakowskim miesz­kaniu na ul. Sebastiana stworzyli Żeleńscy w owym cza­sie znany w mieście salon artystyczny, w którym bywali znakomici artyści i goście, m.in. księżna Marcelina Czartoryska, Oskar Kolberg, Ignacy Paderewski, Artur Rubinstein. W 1904 r. kom­pozytor stracił darzoną głębokim uczuciem żonę Wandę. Trzy lata później, w 1907 r. wstąpił w związek małżeński po raz drugi, żeniąc się z Teklą z Symonowiczów. Zmarł 23 stycznia 1921 r., dwa lata po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Jego grób znajduje się na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Jak wykazują ostatnie badania oparte na źródłach epistolarnych, kompozytor już po opuszczeniu ziemi rodzinnej często bywał w tych stronach u swych bra­ci – w Grodkowicach, jak również w pobliskiej Cicha­wie, gdzie w czasie jednego z pobytów napisał I akt opery Konrad Wallenrod. Do czasów międzywo­jennych przetrwała w rodzinie anegdota, że jeżeli w Grodkowicach pojawiał się stroiciel fortepianów, był to niechybny znak zbliżającej się wizyty Włady­sławostwa Żeleńskich.

Dorobek kompozytorski Władysława Żeleńskiego jest znaczny. Skomponował 4 opery (Konrad Wallenrod, Goplana, Janek, Stara baśń), blisko 100 pieśni solowych oraz 2 duety wokalne, 19 dzieł orkie­strowych (m.in. 3 uwertury i 2 symfonie oraz muzykę do 3 dramatów), 10 okolicznościowych kantat na chór i orkiestrę, wiele kompozycji chóralnych i kameralnych, 36 preludiów oraz 12 fug organowych, które niedawno zostały odnalezione w Pradze, liczne utwory na for­tepian solo i na 4 ręce, a także 1 kon­cert fortepianowy. Spośród tej pokaźnej twórczości wiele dzieł zaginęło, m.in. obydwie symfonie (zachowało się jedynie Andante z I Symfonii), dwie uwertury i dwa spośród czterech kwartetów smyczkowych. Część jego kompozycji dostępna jest tylko w rękopisach. Na szczęście niektóre dzieła ostatnio się odnajdują, m.in. kilka lat temu Biblioteka Narodowa nabyła autograf Kantaty na cześć Kościuszki a jeden z prywatnych kolekcjonerów wszedł w posiadanie Andante op. 32 na trzy klarnety Żeleńskiego. Kilka innych jego utworów udało się odnaleźć dzięki poszukiwaniom bibliotecznym Ireneusza Trybulca (wspomniane nieznane fugi i preludia na organy, poświęcony Kolbergowi Fest-Polonaise op. 46 na orkiestrę oraz wykonywany na dzisiejszym koncercie duet Tędy, tędy leciał ptaszek). Zakupił on także w jednym z antykwariatów nie odnotowaną dotychczas w żadnym ze spisów dzieł Żeleńskiego obszerną rękopiśmienną kompozycję fortepianową Un songe, dedykowaną swemu nauczycielowi gry na fortepianie z czasów młodości, Janowi Germaszowi.  

Na czoło twórczości tego kompozytora wysuwa­ją się trzy działy: operowy, kantatowy i pieśniarski. W dziedzinie twórczości operowej jest kontynuatorem Moniuszki jako najwybitniejszy po nim przedstawi­ciel polskiej muzyki dramatycznej. Trzy z czterech jego oper powstały na bazie dzieł Mickiewicza, Słowackie­go i Kraszewskiego. Liczne kantaty świeckie, głównie w obsadzie na chór męski i orkiestrę, upamiętniają ważne rocznice i daty w życiu i historii naszego naro­du. Najcenniejsze jednak chyba są pieśni, niezwykle wartościowe muzycznie, o niebanalnej melodyce, rozwiniętej harmonii i ciekawych, rozbudowanych akompaniamentach fortepianowych. Komponowane prawie przez całe życie, od czasów najdawniejszych, kiedy to w Krakowie zaczynał się uczyć kompozycji u Franciszka Mireckiego. Pisane najpierw do tekstów Zaleskiego, Hanki, Mickiewicza, Syrokomli, Lenarto­wicza, Żmichowskiej, następnie do słów Krasińskie­go, Kraszewskiego, Konopnickiej i Asnyka, w końcu do wierszy poetów młodopolskich – Tetmajera, Rydla, Malczewskiego. Te małe arcydzieła wyróżniają się znakomitym warsztatem kompozytorskim i bogac­twem pomysłów muzycznych, idealnie dopełniają­cych ich warstwę słowną – partia fortepianu prze­kracza w nich na ogół granice zwykłego akompania­mentu. Żeleński jest niezwykle obrazowy i ilustracyjny w tym akompaniamencie, np. w Barkaroli wyraźnie słyszymy plusk fal, w pieśni Z łąk i pól – dźwięk biją­cych dzwonów, a w Siedzi ptaszek na drzewie – pta­si tryl. Najtrafniej chyba scharakteryzował jego lirykę wokalną Antoni Sygietyński: „Pieśni Żeleńskiego są to prawdziwe klejnoty formy, melodia jest wyrazem nastroju, a akompaniament ściślejszą charakterysty­ką tego wyrazu”. Twórczość pieśniarska Żeleńskiego jest wybitna, nic dziwnego więc, że zyskał w tej dzie­dzinie miano następcy Moniuszki.

Władysław Żeleński zajmuje ważne miejsce w historii polskiej muzyki: zalicza się go do najwybit­niejszych kompozytorów polskich końca XIX i począt­ku XX w. Jest twórcą na wskroś narodowym. Swój zawód pojmował jako posłannictwo i misję społecz­ną. Jest w tej twórczości bardzo polski i słowiański, a pierwiastki narodowe i ludowe stanowią ważny element jego dzieł. W roku 2017 opera Goplana otrzymała prestiżową nagrodę International Opera Awards, tzw. Operowego Oskara, w kategorii „Dzieło odkryte na nowo”.

Marta TRYBULEC - jest absolwentką Państwowej Szkoły Muzycznej II st. im. W. Żeleńskiego w Kra­kowie w klasie śpiewu (sopran koloraturowy) znanej krakowskiej solistki operowej, Teresy Wessely. Głos kształciła później u Marii Morbitzer-Vardi z Akademii Muzycznej w Katowicach oraz na kursach zagranicz­nych w Berlinie i Innsbrucku pracując m.in. z Jessicą Cash. Zajmuje się również muzyką dawną. Jest solistką zespołu Camerata Cracovia, z którym związana jest od 1987 r., tj. od początku jego istnienia. Dokonała z nim nagrań płytowych (Muzyka w dawnej Polsce, Muzyka dawnej Europy – Niemcy Polska, Kanty polskie i ruskie) oraz koncertowała w całej niemal Europie. Wykonuje także muzykę późniejszą, m.in. repertuar koloraturo­wy oraz pieśni kompozytorów XIX i XX w.
Marta Trybulec urodziła się w odległości 3 km od Grodkowic, miejsca, w którym przyszedł na świat Wła­dysław Żeleński. Jest inicjatorką koncertów Muzyka w Pałacu Żeleńskich i Wieczory z muzyką Władysła­wa Żeleńskiego, odbywających się w Grodkowicach od 1997 r. i promujących twórczość tego kompozytora.

Witold WRONA - ukończył wydział wokalno-aktor­ski Akademii Muzycznej w Krakowie w klasie Heleny Szubert-Słysz. W roku 1996 rozpoczął karierę solową w Teatrze Muzycznym w Gliwicach, później był związany z Operą Krakowską. Współpracował także z Teatrem Muzycznym w Łodzi, Teatrem Muzycznym w Lublinie, Operą Bytomską, Operą Nova w Bydgosz­czy, filharmoniami w Słupsku, Koszalinie, Wałbrzychu, Rzeszowie, Częstochowie. Obecnie nie jest związany na stałe z żadną ze scen muzycznych. Ma w swoim dorobku m.in. role Armanda we Frasquicie, Su Czon­ga w Krainie uśmiechu i Kamila de Rossillon w Weso­łej wdówce F. Lehara, Księcia Urbino w Nocy w Wene­cji, Hrabiego Zedlau w Wiedeńskiej krwi oraz Eisenste­ina w Zemście nietoperza J. Straussa, Boccacia w Boc­caciu F. Suppego, Noela w Królu włóczęgów R. Frimla, Freda i Pickeringa w My Fair Lady F. Loewego, Tassila w Hrabinie Maricy oraz Edwina w Księżniczce czarda­sza E. Kalmana, Stanisława w Ptaszniku z Tyrolu K. Zel­lera, Księcia Lilo-Taro w Kwiecie Hawaii P. Abrahama, Remendada w Carmen G. Bizeta, Gastona w Travia­cie G. Verdiego, Artura w Łucji z Lammermoor G. Doni­zettiego. Współpracował również jako solista z Orkie­strą Straussowską „Obligato”.

Maria GABRYŚ - pochodzi z warszawskiej rodziny muzycznej i uczyła się gry na fortepianie od 7 roku życia. Jest absolwentką Akademii Muzycznej w Warszawie. Kształciła się po studiach za granicą, w Musikhochschule Lucern oraz w Schola Cantorum Basiliensis w Szwajcarii – w zakresie gry na klawiszowych instrumentach historycznych. Jest laureatką licznych konkursów odbywających się w Polsce i za granicą, na których zdobyła prestiżowe wyróżnienia, m.in. w 2006 r. w Szwajcarii przyznano jej nagrodę „Mozart Preis”, w ramach której wzięła udział w wykonaniu wszystkich koncertów fortepianowych Mozarta z okazji 250 rocznicy urodzin kompozytora. Koncertowała w wielu krajach Europy, w Japonii, Korei Południowej, USA i Chinach. Od 2005 r. związana jest pracą pedagogiczną z Uniwersytetem Muzycznym Fryderyka Chopina w Warszawie, obecnie jako profesor tej uczelni.

Anna POLONY - polska aktorka teatralna i filmowa, przez długi okres życia związana z krakowskim Starym Teatrem a obecnie z Teatrem im. Juliusza Słowackiego. Jest absolwentką Wydziału Aktorskiego oraz Wydziału Reżyserii Dramatu PWST w Krakowie, gdzie później pracowała jako pedagog. Zadebiutowała w 1959 r. na scenie Starego Teatru w sztuce Wojny Trojańskiej nie będzie. Współpracowała tam z Konradem Swinarskim. Znana z wielu znaczących ról filmowych: zagrała m.in. w Dekalogu VII, Dwóch księżycach, Historiach miłosnych, Rewersie, serialu Z biegiem lat, z biegiem dni. Wyróżniona została licznymi nagrodami i odznaczeniami, m.in. jest laureatką nagrody im. Aleksandra Zelwerowicza za rolę Maman Liedermeyer w spektaklu Wiosna narodów w Cichym Zakątku oraz nagrody „Gustaw” za szczególne zasługi dla środowiska teatralnego.