III KRAKOWSKA JESIEŃ MUZYCZNA

Dominika GRZYBACZ – naukę gry na fortepianie rozpoczęła w wieku 5 lat. Ukończyła PSM I st. im. F. Chopina w Nowym Targu w klasie fortepianu i skrzypiec oraz PSM II st. im. Władysława Żeleńskiego w Krakowie w klasie fortepianu prof. Stefana Wojtasa. Obecnie kontynuuje naukę w krakowskiej Akademii Muzycznej w klasie dr. hab. Piotra Machnika. Uczestniczyła w kursach mistrzowskich prowadzonych przez pianistów takich jak: Dina Yoffe, Andrzej Jasiński. Dominika Grzybacz jest laureatką wielu konkursów pianistycznych, m.in.: Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. M. Moszkowskiego ,,Per aspera ad astra" w Kielcach w 201 roku (II nagroda); II Chopinowskiego Turnieju Pianistycznego im. Haliny i Ludwika Stefańskich w Krakowie 2011 (II nagroda); Ogólnopolskich Przesłuchań Centrum Edukacji Artystycznej Uczniów Klas Fortepianu Szkół Muzycznych II st. W Warszawie, 2012 (II nagroda); Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina dla Dzieci i Młodzieży w Szafarni, maj 2012 (III nagroda) oraz dwóch nagród specjalnych; Grand Prix na Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym im. Ludwika Stefańskiego w Płocku, listopad 2012; II nagrody na Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym w Valletcie na Malcie, 2015 oraz III nagrody na Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym ,,Palma d'oro" Finale Ligure (Włochy), 2015.

Koncertowała  w Polsce, na Ukrainie, w Austrii, w Rosji, w Izraelu. Występowała jako solistka i kameralistka na festiwalach muzycznych takich jak Festiwal im. Philippa i Xavera Scharwenków w Szamotułach, Dni Muzyki Feliksa Mendelssohna w Krakowie, Valletta Piano Festival na Malcie, Międzynarodowy Festiwal Duetów Fortepianowych „Duettissimo” w Krakowie (koncert w duecie z pianistką  Klarą Kraj). Dwukrotnie brała udział w imprezie towarzyszącej  Międzynarodowego Festiwalu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina w Dusznikach Zdroju wykonując recitale „Koncerty Chopinowskie" w Polanicy Zdrój. Za osiągnięcia artystyczne Dominika Grzybacz otrzymała stypendia m.in. Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministra Edukacji Narodowej, Małopolskiej Fundacji Stypendialnej „Sapere Auso”, Fundacji Pro Musica Bona, Krajowego Funduszu
na Rzecz Dzieci w Warszawie.

Klara KRAJ – naukę gry na fortepianie rozpoczęła w wieku 9 lat w PSM im. Ludomira Różyckiego w Kielcach; uczęszczała do klasy Jolanty Jaroń i Artura Jaronia. Obecnie jest studentką I roku Akademii Muzycznej w Krakowie w klasie fortepianu prof. Mirosława Herbowskiego. Klara Kraj jest laureatką ogólnopolskich i międzynarodowych konkursów pianistycznych, m.in.: Międzynarodowego  Konkursu im. M. Magina w Paryżu (2009), I nagrody na II Ogólnopolskim Konkursie Młodych Pianistów im. T. Leszetyckiego w Łańcucie (2009), I nagrody na II Międzynarodowym Konkursie Młodych Pianistów „Nad Kamienną” (2009), III nagrody na Podkarpackim Festiwalu Muzyki Chopinowskiej (2010), II nagrody na XVI Turnieju Pianistycznym im. H. Czerny-Stefańskiej w Żaganiu (2011), V nagrody  na XII Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym w Koszycach (Słowacja), I nagrody oraz nagrody specjalnej na IV Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym im. M. Moszkowskiego „Per Aspera ad astra” w Kielcach (2011), nagrody specjalnej Międzynarodowego Forum „Bieszczady bez granic”. Otrzymała złoty medal rektora lwowskiego konserwatorium za wykonanie koncertu Mozarta (2013). Jest zwycięzcą XIII Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego „Music without limits” w Druskiennikach na Litwie (2013), oraz Międzynarodowego Konkursu Młodych Muzyków w Barlettcie (Włochy, 2016). W latach szkolnych 2008/2009 i 2009/2010 była uczestniczką „Małej Akademii Chopinowskiej” prowadzonej przez profesor Barbarę Hesse-Bukowską i występowała w ramach Estrady Młodych na XV i XVI Festiwalu „Lato z Chopinem”. Dwukrotnie była uczestniczką Estrady Młodych Międzynarodowego Festiwalu Muzycznego Krystyny Jamroz w Busku Zdroju. W sierpniu 2013 i 2014 roku występowała na koncertach „Tribute – Fredéric Chopin” na festiwalu L’Academie Internationale des Nuits Pianistiques w Aix-En-Provence (Francja). Wraz z Dominiką Grzybacz wzięła udział w I Międzynarodowym Festiwalu Duetów Fortepianowych „Duettissimo”.

Klara Kraj występowała z Rzeszowską Orkiestrą Kameralną, Orkiestrą Symfoniczną Filharmonii Świętokrzyskiej oraz z Lwowską Orkiestrą Kameralną „Akademia” pod batutą Igora Pylatyuka. Jest stypendystką Krajowego Funduszu na Rzecz Dzieci; Burmistrza Miasta i Gminy Daleszyce; Fundacji „Wiatr w żagle” Agi Skrobackiej oraz laureatką nagrody „Świętokrzyskie talenty”.

|Ogromna sala koncertowa, pośrodku fortepian i dwa krzesła, jednak klawiatura tylko jedna. Bez względu, kto do niej podejdzie i tak wyczujemy pewną intymność, którą determinuje tak bliskie muzykowanie. Istnieje olbrzymia literatura na fortepian cztery ręce, której najbardziej krągłe perły dzisiaj usłyszymy. Co łączy kompozytorów? Romantyzm, rozumiany nie w kategoriach epoki historycznej, lecz jako umiłowanie tej jedynej, czułej i kapryśnej muzyki.

Wieczór rozpoczniemy więc od Schuberta. Melancholia, rozciąga się daleko poza salę koncertową. Cechą przewodnią jego muzyki jest kontrastowość, co rusz kompozytor nas zaskakuje, nieoczekiwane zmiany trybu, dynamiki, faktury. Za każdym razem, gdy w zbliżającej się kulminacji oczekujemy końca, pojawia się on: subtelny, giętki, nieco żałosny temat. W tej muzyce  wszystko jest możliwe, każdy gest ma swoje znaczenie, tonacje nie są przypadkowe. Zdaje się ona być schizofreniczna, dysocjacyjna, rozdwojona. Schubert wielokrotnie (choć nie wprost) nawiązuje do innych kompozytorów, bez trudu rozpoznamy chociażby Paganiniego. Nieraz tematy nachodzą na siebie, każdy ma swą unikatową linię melodyczną, niemal jak w  Adagiu z VII Symfonii Beethovena. A wszystko to ujęte w fantazję. Możemy w niej wyczuć zarówno formę allegra sonatowego, ronda, wariacji, czy formy łukowej. Konwencjonalność przykryta woalem subtelnych gestów. Schubert pisał Fantazję między styczniem a kwietniem 1828 roku, kilka miesięcy później zmarł. Tym samym staje się ona rodzajem swoistego testamentu, nie przypadkowo, więc nawiązał kompozytor gatunkowo do swojego innego utworu Fantazji-Wędrowca. Jest to rodzaj pożegnania się z tym co minione, świadomość nadchodzącego fatum. Utwór ten określić można zbliżoną do greckiego patosu japońską kategorią estetyczną aware, opisującą zarówno smutek, żal i melancholię, jak i litość, uroczystość, wzniosłość.

Przejdźmy teraz do innego rodzaju fantazji. Rozumianej jako złudę, miraż, fantazję dziecięcą. Suita Ma mère l'Oye Ravela to cykl bajek.  Muzyka prowadzi nas przez bliskie i odległe krainy. Choć Maurice Ravel nie miał dzieci, doskonale rozumiał ich świat. Cykl powstał z myślą o pociechach jego przyjaciół Jeanie i Mimi Godebskich. Pierwsza część napisana  została w 1908 roku, natomiast pozostałe cztery - dwa lata później. Inspiracją do powstania utworu były Contes de ma Mère l’Oye Charles’a Perraulta z 1697, znane nam jako Bajki Babci Gąski.  Śpiąca królewna u Ravela tańczy oniryczną pawanę - taniec bliski narodowości kompozytora. Tomcio Paluch słyszy ptaki, które skradły mu jedzenie - najbardziej charakterystycznym z nich jest kukułka. Modne w czasach Ravela zainteresowanie Dalekim Wschodem słyszymy w utworze Brzydulka, Cesarzowa pagód. Tam pojawiają się oryginalne zabiegi naśladownictwa dźwiękowego - imitacja gongu w niskim rejestrze fortepianu, chwilę później Brzydulka zaczyna tańczyć rytmy charakterystyczne dla muzyki iberyjskiej. Z kolei Rozmowy Pięknej i Bestii to zupełnie dwa różne światy dźwiękowe, delikatność styka się z szorstkością, światło z mrokiem, Bestia zamienia się w Księcia, czary zaczynają działać, a to dopiero początek. Zaczarowany ogród  chociaż rozpoczyna się subtelnie, zdąży jeszcze wzbudzić zachwyt.

W całym cyklu widać cechy charakterystyczne nie tylko dla impresjonizmu (skale, rejestry, dynamika), ale również dla całego malarstwa dźwiękowego, typowego dla francuskiej  muzyki od czasów Clementa Jannequina, którego najdoskonalszym przykładem w XX w. będzie twórczość Oliviera Messiaena. W 1912 roku Ravel, zachęcony sukcesem utworu, zinstrumentował  suitę Ma mère l'Oye na orkiestrę symfoniczną. Warto jednak pamiętać o genezie utworu, który przeznaczony był do wykonywania go w domu.

Odwrotny zabieg miał miejsce w Danse macabre Camille’a Saint-Saensa. Wersja fortepianowa jest transkrypcją, powstałego wcześniej poematu symfonicznego. Utwór napisany został w 1874 roku, powstał pod inspiracją Tańca śmierci Henryka Cazalisa, francuskiego poety, przedstawiciela symbolizmu i parnasizmu. Groteskowy wiersz, w którego rytmizacja dodaje animuszu tańczącym szkieletom, został znakomicie potraktowany przez kompozytora. Pod względem formalnym jest to rozbudowany walc, mający wiele wspólnego z poematem Cazalisa. Według legendy, którą inspirował się poeta, każdego roku o północy w przededniu Wszystkich Świętych, śmierć grając na fideli zaprasza zmarłych do tańca. Utwór rozpoczyna się wybijanym dwanaście razy przez harfę dźwiękiem d, chwilkę później grę śmierci imitowany jest przez diaboliczny tryton. W części środkowej utworu słyszymy cytat z Dies Irae. Koda reprezentuje świt - pianie koguta symbolizowane w oryginalnej wersji przez obój. Również w instrumentacji, nie brakuje subtelnych symboli. Skrzypce scordatura rozstrojoną o pół tonu kwintą zapraszają do tańca, suchy dźwięk ksylofonu to taniec suchych kości. Utwór odebrany został w dniu swojej premiery z wielkim dystansem, dziś bawi swą dosłownością.

Wytchnienie i powrót do dziecięcej niewinności daje Sonata D-dur KV 381 Wolfganga Amadeusza Mozarta. Utwór ten widnieje w repertuarze prawie każdego duetu fortepianowego. Prosty, zabawny i błyskotliwy. Mozart napisał go prawdopodobnie, w celu domowego muzykowania z siostrą Anną Marią, która również objawiała wszechstronne uzdolnienia muzyczne. Chwilą zatrzymania żywiołowości utworu, który mógłby wydać się jedynie rodzajem zabawy, jest jego środkowa część - Andante - uchylająca drzwi do duszy wykonawcy. Kantylena, staje się wyznaniem, nie pozwalającym zamknąć tego utworu jedynie w ramach klasycyzmu. Sentymentalizm i romantyzm tej części pokazuje zupełnie inne oblicze młodego Mozarta.

Entuzjastą gry na cztery ręce był również młody Fryderyk Chopin, który w sierpniu roku 1824 pisał do ojca: „a ja Papy proszę, żeby Papa był łaskaw i kupił u Brzeziny Air Moore varié pour le pianoforte à quarte m.in. par Ries, przywiózł, ponieważ chcę je grać z panią Dziewanowską¹. Na przełomie roku 1825/1826 powstały na ten temat wariacje. Ponieważ Chopin nie przeznaczył ich do druku, od lat czterdziestych XIX wieku trafiały w rozliczne ręce. Dopiero po II wojnie światowej znalazły się w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej, niestety w formie niekompletnej. Rekonstrukcji utworu dokonał Jan Ekier. W temacie o charakterze siciliany odkryto melodię neapolitańskiej pieśni La Ricciolella, jednak sam Chopin znał prawdopodobnie wersję Moora, podaną przez Riesa. Formalnie jest to cykl czterech wariacji z finałem w formie walczyka. Utwór ten, choć wyjątkowo schematyczny (materiał przetwarzany poprzez zmianę trybu, faktury , formy), emanuje blaskiem nieskażonej młodości.

Edward Grieg poprzez subtelne nawiązania do norweskiego folkloru, nazywany jest często „Chopinem północy”. Pełna takich nawiązań jest również suita Peer Gynt, dzięki której ponownie wracamy do świata legend. W 1867 roku Henryk Ibsen napisał sztukę teatralną, której główną postacią jest Peer Gynt - awanturnik i oszust, skazany na wygnanie z wioski. Premiera sztuki miała miejsce w 1875 roku w Oslo, dramatopisarz poprosił wtedy Griega o napisanie doń muzyki. Tak powstała ponad półtorej godzinna partytura na orkiestrę, chór oraz głosy solowe. Po kilkunastu latach kompozytor wybrał najciekawsze, jego zdaniem fragmenty, które ułożył w dwie suity, op. 46 (1888) oraz op. 51 (1891). Większą popularnością cieszy się pierwsza z nich. Jej poszczególne części nie tworzą spójnej akcji dramatycznej, lecz są dowolnie wybranymi fragmentami. Suitę rozpoczyna Poranek, w pierwotnej wersji wstęp do IV aktu sztuki. Część druga to Śmierć Azy - matki Peera Gynta, która umiera w III akcie. W kolejnej części Anitra - córka arabskiego szejka oszukuje głównego bohatera (pierwotnie fragment IV aktu). Najbardziej znany jest część finałowa - W grocie króla gór, skradający się Peer Gynt budzi jaskiniowe trole i zmuszony jest do ucieczki. Tak kończy się dzisiejsza bajka.

Anna Gluc