VIII SPOTKANIA Z MUZYKĄ PERKUSYJNĄ

Ryszard HABA urodził się w Krakowie. W 1989 roku ukończył z wyróżnieniem Akademię Muzyczną w Krakowie. W 1988 roku został zaangażowany jako perkusista do orkiestry Filharmonii Krakowskiej, a od 1996 pełni w niej rolę pierwszego kotlisty. Jest również kierownikiem grupy perkusyjnej w tejże orkiestrze.
Ma na swoim koncie dwa polskie prawykonania koncertów na perkusję i orkiestrę Bertholda Hummla i Josepha Schwantnera, oraz jedno światowe Muzyki na smyczki i marimbę Natana Wrighta Shirleya. W ramach Krakowskiego Duetu Perkusyjnego dokonał prawykonania Koncertu na dwie perkusje i orkiestrę Marka Stachowskiego.

  Z Kają Danczowską tworzą niezwykle rzadki duet skrzypcowo-perkusyjny, wykonując między innymi kompozycje napisane specjalnie dla nich. Posiada w repertuarze osiemnastowieczne koncerty na sześć lub osiem kotłów z orkiestrą. Gra na oryginalnych kotłach barokowych.
Koncertuje z wieloma orkiestrami, m.in. z Capellą Cracoviensis, Sinfonią Varsovią, Sinfoniettą Cracovią, Filharmonią Rzeszowską, Capellą Bydgostiensis. Jest członkiem Polskiej Orkiestry XVIII wieku. W 2008 r. grał z zespołem Jordi Savalla na festiwalu Misteria Paschalia w Krakowie. Z Capellą Bydgostiensis dokonał światowego prawykonania "Koncertu na marimbę" z orkiestrą Lindsaya Davidsona, a z Capellą Cracoviensis pod batutą Stanisława Krawczyńskiego - polskiego prawykonania "Concerto per sei Timpani" Georga Druschetzkego z orkiestrą.
W 2006 i 2007 r. brał udział jako solista oraz wykładowca w międzynarodowym festiwalu sztuki perkusyjnej "Crossdrumming" w Warszawie. W latach 2008-2015 był organizatorem Dni Muzyki Perkusyjnej w Filharmonii Krakowskiej. Prowadzi ożywione życie koncertowe jako solista, kameralista oraz muzyk orkiestrowy. Jest założycielem zespołu perkusyjnego pod nazwą "Haba Percussion Group".
W jubileuszowym 70. sezonie artystycznym Ryszard Haba odznaczony został medalem Honoris Gratia, przyznawanym przez Prezydenta Miasta Krakowa.


  Tomasz SOBANIEC - ukończył Akademię Muzyczną w Krakowie w klasie perkusji S. Welanyka. Współpracował z Krakowską Grupą Perkusyjną (Festiwale Muzyki Współczesnej - Warszawa, Kraków, Poznań, Opole, Bratysława, Berlin, Praga). Od 1992 r. jest kotlistą orkiestry Capella Cracoviensis (występy w wielu krajach europejskich a także w USA, Japonii, Korei Płd., Chinach i na Tajwanie). Jest członkiem zespołu „Barock Tune” oraz współtworzy wraz z Ryszardem Habą Krakowski Duet Perkusyjny. Współpracuje z orkiestrami takimi jak: Filharmonia Krakowska, Sinfonietta Cracovia, L’Estate Armonico. W 2000r. wystąpił na Festiwalu Kultury Azjatyckiej w Niigata (Japonia) wraz ze światowej sławy wiolonczelistą Yo-Yo Ma oraz M. Pomianowską i M. Kulentym w projekcie „Silk Road”. Wraz z R. Habą dokonał prawykonania „Concertato per percussioni e orchestra” M. Stachowskiego (Festiwal „Polska Muzyka Najnowsza” - NOSPR, dyr.J.Krenz). Swoje utwory dedykowali mu M.Mengjiqi i D.Eddleman. Od lat współpracuje z zespołem muzyki współczesnej- MW 2. W jego repertuarze szczególne miejsce zajmują utwory K.Moszumańskiej-Nazar (wykonania na festiwalach w Poznaniu, Warszawie, Krakowie, Odense i Hamburgu). Nagrał kilkanaście płyt z muzyką klasyczną, współczesną, etniczną i poezją śpiewaną. Od 1996 r. jest pracownikiem Akademii Muzycznej w Krakowie.


  Sebastian PERŁOWSKI - dyrygent, kompozytor, aranżer. Ukończył z wyróżnieniem wydziały Dyrygentury Symfoniczno-Operowej w klasie prof. Jana Wincentego Hawela oraz Kompozycji adt. Dariusza Janusa w Instytucie Jazzu na Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach. Swoje umiejętności doskonalił w Jarvie Academy oraz pod okiem takich mistrzów jak: Jorma Panula, Jin Wang, Adrian Gnam czy Yuri Simonov.
Jest laureatem I Nagrody na Międzynarodowych Konkursach Dyrygenckim w Atlancie oraz w Cordobie, II Nagrody na Międzynarodowym Konkursie Dyrygenckim "Concurso Jovens Maestros" w Lizbonie i Międzynarodowym Konkursie Kompozytorskim im. Krzysztofa Komedy, III Nagrody na Międzynarodowym Konkursie Dyrygenckim w Bukareszcie. Otrzymal ponadto Nagrodę Specjalną na II Międzynarodowym Konkursie Dyrygentów muzyki chińskiej w Hong Kongu.|
Sebastian Perłowski został również nominowany do nagrody krytyków muzycznych i publiczności "Najlepszy Dyrygent Opery Krakowskiej ostatnich pięciu lat" oraz do jednej z najbardziej prestiżowych nagród - Nestle Salzburg Festival Conducting Award.
Współpracował z wieloma orkiestrami w Polsce i na świecie takimi jak Sinfonia Varsovia, Sinfonia Iuventus, NOSPR, Orkiestra Akademii Beethovenowskiej, The Hong Kong Chinese Orchestra czy  The George Enescu Philharmonic Orchestra Bucharest oraz z światowej klasy solistami - Julius Berger, Jose Cura. Na swoim koncie ma nagrania dla wytwórni ECM, DUX czy Kameny. Na co dzień jest  wykładowcą kompozycji na AM w Katowicach oraz dyrygentem współpracującym  z Operą Krakowską oraz Orqesta Metropolitana de Lizboa.  Koncertuje w kraju i zagranicą prowadząc konerty symfoniczne klasyczne, jazzowe i musicale.

 

Perkusja w utworach Druschetzky'ego, Haydna i Panufnika 

Modernizowanie i ulepszanie instrumentów muzycznych wpisuje się w nurt postrzegania historii muzyki jako rozwoju przebiegającego w czasie. Aby zobrazować, jaką drogę przebyła perkusja, a co za tym idzie - muzyka, w I części koncertu  celowo zestawiliśmy dwa koncerty perkusyjne z XVIII  i XX w.

Garść informacji o historii kotłów

Zanim kotły rozpoczęły własną, niezależną karierę w orkiestrze i jako instrument solowy, nierozłącznie przypisywane były do grupy trąbek. W kulturach egipskiej i asyryjskiej występowały trąbki i kotły - jeszcze wtedy gliniane, tzw. assa (ok. 20-22 cm średnicy). Granie na kotłach i trąbkach symbolizowało chwałę i wzniosłość. Grano na nich także w legionach rzymskich. Do Europy kotły przywędrowały ze wschodu, wraz z wyprawami krzyżowymi i Saracenami, w XIII wieku. W XV/XVI w. funkcja kotlisty lub dobosza na dworze królewskim w Innsbrucku miała status oficjalny. Dzięki tak bogatej historii kotły zajmują dziś kluczowe miejsce w grupie instrumentów perkusyjnych. Fakt ten stanowi inspirację do ich prezentacji podczas dzisiejszego koncertu.

Prawdziwy rozkwit tego instrumentu bierze swój początek w epoce baroku. Barokowe kotły, wykonywane z miedzi, to niejednokrotnie prawdziwe dzieła sztuki (zdarzały się też instrumenty wykonywane z metali szlachetnych). Manufaktury wytwarzające kotły prześcigały się w zdobnictwie, szczególnie dotyczy to rozet, do których przytwierdzane były śruby, oraz wszelkiego rodzaju grawery. Równocześnie postępy w budowie instrumentu wymuszały stałe podnoszenie jakości usług zakładów garbarskich, produkujących do nich membrany. Na owe czasy przygotowanie dużej skóry cielęcej lub koźlej było poważnym wyzwaniem. Wspomnieć warto także i to, że dzisiejsze membrany są w większości plastikowe, nie oznacza to jednak, że zaniechano produkcji membran z tworzyw naturalnych.

Dzisiejszy kocioł symfoniczny to instrument skomplikowany i kosztowny. Zazwyczaj wykonany z miedzi młotkowanej, uzbrojony w niezwykle precyzyjny system napinania membrany. Współcześni twórcy, tacy jak E. Carter, T. Medek, M. Kagel czy A. Panufnik, zwrócili na kotły uwagę, nie wahając się powierzyć im partii solowych.

Druschetzky

Koncert na sześć kotłów i orkiestrę Georga Druschetzky’ego to jeden z pierwszych w literaturze koncertów z solową partią instrumentu perkusyjnego. Kompozytor tego niezwykłego jak na XVIII wiek utworu był oboistą i kotlistą. Naukę pobierał u słynnego oboisty, Alessandro Besaniego. Urodzony w Jemnikach (dzisiejsze Czechy), podobnie jak wielu kompozytorów z tego rejonu, skazany był na permanentne podróżowanie. Przez wiele lat pełnił funkcję kotlisty w orkiestrach wojskowych 1773-1783 w Linzu i 1787-1795 w Bratysławie. Komponował liczne utwory, ok. na instrumenty dęte (Harmoniemusik); wśród jego nietypowych dzieł figuruje wyżej wspomniany Koncert na kotły.

W  utworze tym Druschetzky wykorzystuje 6 kotłów strojonych GAHcde. Twórca był ograniczony możliwościami technicznymi instrumentu solowego, co wpłynęło na kształt brzmieniowy dzieła. Pierwsze kotły korbowe (umożliwiające przestrajanie) pojawiły się około 1790, a mechanizm pedałowy to wynalazek z roku ok. 1812 (Monachium). W swoim czasie kompozytor miał do dyspozycji kociołki w rozmiarach 20-24 cale.  

Bracia Philidor, członkowie królewskich zespołów muzycznych, reprezentowali starą technikę gry, tzw. pół-improwizowaną.Wspólnie skomponowali Marsz na kotły w 1685 roku dla Ludwika XIV. Kompozycja ta została wykonana w tym samym roku na królewskim dworze, a zapisana dopiero w 1705 roku przez André Philidora, który był też bibliotekarzem Królewskiej Biblioteki Muzycznej. Utwór ten jest jednym z pierwszych skomponowanych na kotły solo. Początkowy, refreniczny motyw przeplata siedemnaście kupletów (zwrotek). W kompozycji zestawione są homorytmiczne sekcje z synkopowanymi i imitacyjnymi pasażami.

Haydn

Najbardziej popularną ze wszystkich symfonii Londyńskich Haydna jest Symfonia G-dur Hob. I: 100, potocznie zwana Wojskową. Jej prawykonanie odbyło się 31 marca 1794 roku. Historia tej symfonii jest pasjonująca i bardzo długa. Podczas dzisiejszego koncertu warto zwrócić uwagę na partię perkusji. Brytyjski muzykolog Donald Francis Tovey opisywał aparat perkusyjny użyty przez Haydna jako niezwykły. Po pierwsze, fakt wzbogacenia partytury o wielki bęben, talerze tureckie i assael był ewenementem w ówczesnej historii muzyki. W wielkich formach muzycznych tylko Mozart w Uprowadzeniu z Seraju (1782) oraz Beethoven w IX symfonii (1824) zastosowali baterię tureckich instrumentów.

Haydn był znany ze swoich „niespodzianek”: zawarte w Symfonii egzotyczne melodie, wzbogacone tureckim instrumentarium, stanowiły w owym czasie spore zaskoczenie. Ten „turecki element” sprawił, że instrumenty perkusyjne, z kotłami na pierwszym miejscu, nadały symfonii niezwykły charakter i w sposób znaczący wpłynęły na jej późniejszą nazwę. Ciekawostką jest fakt, że na wielkim bębnie grano wówczas przy pomocy dwóch różnych pałek. Jeżeli zaś chodzi o talerze, to zarówno Haydn, jak i Mozart korzystali z instrumentów znanego alchemika z Konstantynopola, któremu Sułtan Osman II nadał imię „kowala talerzy”. Warto wspomnieć, iż tradycja tej produkcji istnieje do dziś i jest niedościgniona.

Panufnik

Concertino na kotły, perkusję i smyczki zostało napisane przez Panufnika na zamówienie London Symphony Orchestra, związane z organizowanym przez LSO, wspólnie z firmą Shell Oil, konkursem dla młodych  wykonawców. Concertino składa się z pięciu krótkich części, następujących po sobie attaca. Są to: Entrata, Canto I, Intermezzo, Canto II i Fine. Do utworu kompozytor podszedł nieszablonowo, traktując solowe instrumenty w nieoczywisty sposób, co wyjaśnił w autorskim komentarzu: „W utworze tym moją intencją było świeże spojrzenie na perkusję, a zwłaszcza podkreślenie ekspresyjnych, a nawet śpiewnych jakości brzmieniowych tych instrumentów: stąd tytuł „pieśń” w dwóch częściach mojego Concertina. I zamiast wykorzystywać kolekcję już istniejących możliwości technicznych i różnych sztuczek „gimnastycznych” przeznaczonych dla wykonawców, chciałem skomponować utwór będący prawdziwym testem na muzykalność, demonstracją jakości brzmieniowych, precyzji, a przede wszystkim zrozumienia muzycznej zawartości dzieła, jego elementu poetyckiego.” Nie oznacza to jednak, że Concertino jest całkowicie pozbawione akcentów wirtuozowskich i popisowych (są one wyraźne zwłaszcza w Fine), dominuje w nim jednak aura zadumania i pewnej nostalgii, doskonale podkreślona użyciem takich instrumentów perkusyjnych, jak choćby dzwony rurowe (Entrata), a także homogenicznym, ciepłym brzmieniem smyczków (zwłaszcza w Canto I i II).

Kompozytor przyznawał, że pisząc Concertino, wrócił pamięcią do czasów, kiedy w roku 1932 rozpoczynał własną edukację muzyczną w klasie perkusji warszawskiego Konserwatorium Muzycznego. Od tamtej pory upłynęło dużo czasu i Panufnik skomponował wiele utworów, którymi udowodnił, że potrafi znakomicie wykorzystać doświadczenia zdobyte podczas tamtych lekcji, aby zwiększyć możliwości wyrazowe orkiestry. Potwierdza to również pełne uroku Concertino.

W Concertino kotły już nie są tym samym instrumentem  solowym, którym były w  utworach Druschetzky’ego, czy też współczesnych mu Haydnowi, Beethovenowi czy Mozartowi. Panufnik wykorzystał całkowicie możliwości, jakie dała ewolucja i udoskonalenie tego instrumentu. Kotły realizują tu glissanda i nieograniczone  warianty zmiany dźwięków, uzyskane dzięki możliwości przestrajania za pomocą pedałów.

Instrumenty perkusyjne użyte przez Panufnika w Concertino występowały również w czasach Druschetzky’ego, przykładem może być Concerto B-dur na 6 kotłów, ksylofon i dzwonki z około 1760 roku. Partia perkusyjna Concertina łączy wiele instrumentów perkusyjnych o rozmaitych barwach, m. in.: dzwony rurowe, ksylofon, dzwonki, bongosy, triangle, grand cassa.

Ryszard Haba